Фемида ва адолати ӯ—

Сарчашмаҳо пайдоиш ва ба вуҷудоии Фемидаро ба давраи таърихии мифологӣ шабоҳат медиҳанд. Яъне Фемида таърихи куҳан дошта, шаклу амалҳои ӯ аз давраи қадим то кунун ҳамчун рамзи адолат ва муайянкунандаи баробари дар ҷомеа истифода мегардад. Аслан доир ба мавҷудият ва шакли то ба ҳануз мондаи Фемида байни муҳақиқон фикри ягона мавҷуд набуда, аксарияти онҳо ба он ақидаанд, ки ҷои пайдоишу фаъолияти Фемида Юнони қадим буда, дар ин сарзамин ба чунин як рамзи умумиҷаҳонии адолат обутоб ёфта, арзи ҳасти карда будааст. Махсусан грекҳо ифтихор аз мавҷудияти Фемида ва сифатҳои хубу рамзҳои кории то ба имруз расидаи ӯ мекунанд.
Муҳақиқони юнонӣ Фемидаро аз руи сарчашмаҳои мифологӣ-афсонавӣ маҷудияташро ошкор намуда, гӯё ӯ дар давраи бисёрхудои арзи ҳастӣнамуда, қавми онҳо аз яккахудои бехабар буданд. Аз ин ҷост, ки Фемидаро фарзанди Осмон ва Замин шуморида, ҳамсари дуюми қонунии худо Зевс мешумориданд ва баӯҳамчун Худои адолат муносибат мекарданд.Фемида зани зебо, хирадманд ва адолатпарвари замони худ ба ҳисоб рафта, дар ҷашну ташкили бозиҳои варзиши ва ҳалли баҳсҳо дар тарафи рости Зевс иштирок намуда, бо иҷозати Зевс ғолибони бозиҳоро муайян карда, дар дигар мавридҳо гунаҳгори ва бегуноҳии шахсонро ошкор карда адолатро ба амал мебаровард. Бештари ҳолатҳо санадҳои баровардаи Зевсро байни мардум хонда эълон карда ба мардум сухани Зевсро мерасонд. Дар ин кори худ Фемида либоси махсус ба бар намуда, дар дасташ воситаҳои муайянкунандаи ҳақиқат ва ростиро мавриди истифода қарор медод.
Фемида дар баррасии парвандаҳо ва муайянкунии ғолибони бозиҳои варзиши адолатона рафтор намуда, байни мардум фарқиягузориро намеписандид. Таърихнигорон ба он ақидаанд, ки ин ҳама хусусиятҳои хуби ӯ тавонистааст, ки номи Фемидаро дар тамоми ҷаҳон ҳамчун зани хирадманду адолатпеша то имруз боқӣ гузорад. Мардуми онвақта дар як муддати кутоҳ Фемидаро ҳамчун худои адолат эътироф карда, ҳамагуна баробарии одамон ва инсондустию адолатпарвариро танҳо дар симои Фемида медиданд.Ҳамин буд, мардум Фемидаро ҳамчун идеал истифода карда либоси ӯро, сухани ӯро ва ҳама он воситаю тартиби кори ӯро дар кору зиндагиашон васеъ истифода мекарданд ва ҳоло ҳам карда истодаанд. Махсусан расмҳою ҳайкалчаҳои Фемидаро таърихшиносон бо шаклҳои гуногун пайдо ва шаклбанди намуда имрузҳо қариб дар ҳама мақомотҳои ҳифзи ҳуқуки давлатҳоиҷаҳон ҳамчун рамзи муайянкунандаи баробарӣ ва адолатнокӣ истифода мегардад. Махсусан агар ба фаъолияти имрузаи судяҳои ҶумҳурииТоҷикистон назар афканем дар он чунин ба назар мерасад, ки судяҳо ҳангоми баррасии парвандаҳо либоси махсуси рангаш сиёҳро, ки мантия ном дорад ба бар мекунанд. Ин либоси махсус на танҳо дарҶТ, балки қариб дар тамоми ҷаҳон низ дар фаъолияти судяҳо дида мешавад. Агар ба сарчашмаҳои таърихӣ назар афканем зиёда аз 50-60 намуди мантия(либоси махсуи корӣ) ба чашм мерасад. Таърихнигорон низ пайдоиши нахустиши мантияро ба Фемида шабоҳат медиҳанд. Гуё, ки Фемида ҳангоми иштирок дар мусобиқаҳои варзиши ва ҳалли баҳсҳою баҷавобгари кашидани гунаҳгорон либоси махсус бо ном мантия мепушидааст.
Фемида ҳамчун қувваи некӣ муаррифи шуда ҳамагуна қонуншиканию беадолатиҳоро маҳкум мекард. Пайдоиши адолатро низ ба худи Фемида шабоҳат дода, гуё ӯ ягона шахсе будааст, ки байни мардум адолатнокиро ба вуҷуд оварда нобаробариро ҳамчун мафҳуми нодаркор эътироф мекардааст.
Албата, агар мо ба таърихи Фемида назар афканем дар давлатҳои гуногун онро бо тарзу шаклҳои гуногун таърифу тавсиф намуда, ҳамчун рамзи адолат ва баробарӣ эътироф кардаанд. Ҳатто дар Федератсияи Руссия сухани Фемида ҷой доштааст. Масалан муҳақиқони рус адолатро сухани Фемида мегуянд.
Агар барасмҳо ваҳайкалчаҳои фемида назар афканем дар он аксаран тарозуи баробарпаҳлу, шамшери тез, чашми бо тасмачаи махсус басташуда ва либоси махсуси ӯ, ки мантия ном мебаранд дида мешавад. Ҳар яки ин воситаҳои номбурда хусусияти ба худ хос дошта, ҳамчун рамз шинохта шудаанд:
Тарозу-рамзи қадимаи ченак ва адолат мебошад, ки бо он бадӣ ва некӣ, гунаҳгорӣ ва бегуноҳӣ, кирдори зиддиҳуқуқӣ ва ҳуқуқии одамон баркашида мешавад. Яъне аз рӯи он кирдори шахс дар содир намудани ҳуқуқвайронкуни муайян карда шуда, исбот карда мешавад, ки ҳуқуқвайронкунанда то кадом андоза гунаҳгор аст.
Шамшер-Рамзи сазодиҳанда буда, нишон медиҳад, ки ҳар кӣҷиноят содир мекунад бо он ҷазо мегирад. Баъзе аз муҳақиқон дар расм шамшери дар дасти рости Фемидаро ба боло бардошташуда қайд мекунанд. Ин маънои онро доштааст, мардум бубинанд ва ҳам донанд, ки воситаи ҷазодиҳӣҳамеша омодааст ва аз он ҳарос намоянду даст ба содири ҷиноят назананд.
Чашми бастаи фемида-рамзи беғаразӣ ва ё холисии Фемида ва ё судя буда, нишон медиҳад, ки судя бояд дар ҳалли баҳс байни тарафҳо фарқиятгузорӣ накарда, ба тарафҳо бо як чашм назар карда, баробариро байни шаҳрвандон нигоҳ дорад.
Муҳақиқон ва ҳуқуқшиносони Рим ба рамзҳои Фемида шаклгузорӣ намуда вобаста ба замони худ ва назари қонун боз дигар рамзҳоро ҳамроҳ кардаанд. Мисоли ин шуда метавонад мор ва китоби дар зери пои рости Фемида қарордошта. Доир ба моҳияти мор ва китоби зери пои Фемида қарордошта ҳам байни муҳақиқон фикри ягона мавҷуд нест. Яке мегуяд мор ва китоб рамзи хирадмандӣ ва босаводии Фемида ва ё судя мебошад. Дигаре қайд мекунад, ки мор-ин қувваи зулмот буда, судя метавонад он ҳамаро боқонун фишурда нобуд созад. Китобро бошад ҳамчун рамзи маҷмуи қонунҳо нишон медиҳад.
Бо ин ҳама рамзҳо муҳақиқон Фемидаро ягона зане медонанд, ки аввалин бор тавонистааст, ки баҳри устувории адолат дар байни одамон ва нест гардидани ҳуқуквайронкуниҳо саҳми босазое гузоштааст. Ҳарчанд, ки ӯ зани афсонавӣҳам бошад, рамзҳои ба ӯ гузошташуда ба ҷомеаи ҳамадавраи одамӣ хос буда, барои баробарии одамон ва пойдории адолат таъсири мусбӣ дорад.

Судяи суди
нохияи Спитамени Махмудзода Ф.