Баромади судяи суди ноҳияи Спитамен Муҳиддинзода Т. дар семинари навбатии судяҳои суди вилояти Суғд, дар маҷлисгоҳи бинои Суди вилояти Суғд

МАВЗУЙИ СЕМИНАРӢ: БАРРАСИИ ПАРВАНДАҲОИ МАДАНӢ ДОИР БА ЭЪТИРОФИ ҲУҚУҚИ СОҲИБМУЛКӢ БА СОХТМОНИ ХУДСАРОНА. ТАҲЛИЛИ ТАҶРИБАИ СУДӢ 

Муҳтарам Раис ҳамкасбони гиромӣ!

Мавзуйи навбатии барррасишаванда вобаста баррасии парвандаҳои маданӣ оид ба эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона буда, доираи танзими ҳуқуқии он моддаи 293-и Кодекси Мадании Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар бар гирифта, инчунин  бо якчанд санадҳои меъёрию ҳуқуқии дигар, аз ҷумла Кодекси шаҳрсозӣ, Кодекси манзил, Кодекси замини Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қарори Пленуми Суди олии Ҷумҳурии Тоҷикистон №14 аз 23 ноябри соли 2012 «Дар бораи татбиқи қонунгузорӣ оид ба баъзе масъалаҳое, ки дар таҷрибаи судӣ ҳангоми баррасӣ ва ҳалли парвандаҳо марбут ба эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона ба миён меоянд» (бо тағйиру иловаҳои бо қарори Пленуми Суди Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 12 июни соли 2014, №4 воридгардида) ба танзим дароварда шудааст.

Мувофиқи талаботи моддаи 32-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳар кас ҳуқуқ дорад соҳиби моликият ва мерос бошад.

Ҳеҷ кас ҳуқуқ надорад ҳуқуқи шахсро ба моликият бекор ва маҳдуд кунад. Молу мулки шахсро барои эҳтиёҷоти ҷамъият фақат дар асоси қонун ва розигии соҳиби он бо пардохти арзиши пуррааш давлат гирифта метавонад.

Бояд қайд тибқи талаботи моддаи 293-и Кодекси мадании Ҷумҳурии Тоҷикистон сохтмони худсарона сохтмоне (хонаи истиқоматӣ, биною иншоот ё дигар молу мулки ғайриманқул, аз ҷумла таҷдиди онҳо) мебошад, ки дар қитъаи замини бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузорӣ барои чунин мақсад ҷудонашуда ё бе гирифтани иҷозати зарурӣ ё ба таври назаррас вайрон кардани меъёру қоидаҳои шаҳрсозӣ бунёд шудааст.

Шахсе, ки сохтмони худсаронаро анҷом додааст, ба он ҳуқуқи моликият пайдо намекунад. Он ҳуқуқ надорад чунин сохтмонро ихтиёрдорӣ кунад, аз ҷумла фурӯшад, ҳадя намояд, ба иҷора супорад ва вобаста ба он аҳди дигарро анҷом диҳад.

Сохтмони худсарона тибқи даъвои шахсе, ки ҳуқуқаш вайрон шудааст ё мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ бояд аз тарафи шахси онро сохта ё аз ҳисоби он, ба ғайр аз ҳолатҳои пешбининамудаи қисмҳои 5 ва 6  моддаи мазкур, вайрон карда шавад. Агар сохтмони худсарона дар қитъаи замини бо мақсади сохтмон тибқи тартиби муқарраргардида ҷудошуда бо розигии заминистифодабарандаи якумдараҷа сурат гирифта бошад, чунин заминистифодабаранда ҳуқуқ надорад вайрон кардани онро талаб намояд. Агар сохтмон дар қитъаи замини худсарона ишғолшуда анҷом дода шуда бошад, он бояд бо қарори мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ вайрон карда шавад.

Шахсе, ки сохтмони худсаронаро бевиҷдонона анҷом додааст, ҳуқуқ ба ҷуброни зиёнро надорад, вале метавонад маводи сохтмонро ихтиёрдорӣ намояд. Ихтиёран вайрон накардани сохтмони худсарона дар муҳлати муқарраршуда ё муҳлати дигари оқилона маънои даст кашидан аз ҳуқуқи моликият ба маводи сохтмонро дорад.

Ҳуқуқи моликияти шахси сохтмони худсаронаро анҷомдода бо талаби он аз ҷониби суд ба шарте эътироф карда мешавад, агар қитъаи замин бо тартиби пешбининамудаи қонунгузорӣ ба ин шахс барои сохтмон дода шуда бошад. Дар сурати вафоти шахсе, ки сохтмони худсаронаро анҷом додааст, бо талаби меросгирони ў ҳуқуқи моликияти шахси вафоткарда эътироф шуда метавонад.

Ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсаронаи аз ҷониби шахси дигар  анҷомдодашуда аз тарафи суд бо талаби шахсе, ки қитъаи замин ба он барои сохтмон дода шудааст, эътироф шуда метавонад. Дар ин ҳолат шахсе, ки ҳуқуқи моликияташ ба сохтмони худсарона эътироф шудааст, ба шахси сохтмонро анҷомдода арзиши хароҷоташро, ки андозаи онро суд муайян менамояд, пардохт мекунад, агар дар шартнома тартиби дигар пешбинӣ нашуда бошад.

Агар нигоҳ доштани сохтмони худсарона ҳуқуқ ва манфиатҳои бо қонун ҳифзшавандаи шахсони дигарро вайрон кунад ё ба ҳаёт ва саломатии онҳо ё бехатарии объектҳои дар атрофи ин сохтмон ҷойгиршуда таҳдид намояд, ба муҳити зист зарар расонад, инчунин дар дигар ҳолатҳои ба таври назаррас вайрон кардани қоидаҳои шаҳрсозӣ ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона эътироф карда намешавад.

Дар ҳолати куллан ба лоиҳа мувофиқ набудани сохтмон, ки ба манфиатҳои ҷомеа мухолифат дорад ё ҳуқуқи шахсони дигарро вайрон менамояд, ё вайронгардии ҷиддии меъёрҳо ва қоидаҳои сохтмонӣ ҷой дорад, суд дар асоси даъвои мақомоти дахлдори ҳокимияти давлатӣ ё мақомоти маҳаллии худидоракунӣ метавонад қарор қабул намуда, шахси сохтмонкардаро уҳдадор намояд, ки азнавсозии сохтмонро тибқи талабот анҷом диҳад.

Иҷозат барои оғоз намудани сохтмон аз ҷониби мақомоти меъморӣ ва шаҳрсозӣ дода мешавад.

Мувофиқи талаботи моддаи 60 Кодекси шаҳрсозии Ҷумҳурии Тоҷикистон иҷозат  барои оғоз намудани сохтмонро мақомоти маҳаллии меъморӣ ва шаҳрсозии шаҳру ноҳияҳо дар асоси қарори дахлдори мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ҷиҳати ҷудо кардани қитъаи замин мувофиқи нақшаи генералии тасдиқшуда ва лоиҳаи мувофиқагардидаи сохтмон бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон  медиҳанд.

Нисбати сохтмони биною иншоотҳо, тибқи талаботи моддаи 66 Кодекси шаҳрсозии Ҷумҳурии Тоҷикистон иҷозат барои оғоз намудани корҳои сохтмонӣ дар объектҳои дорои аҳамияти ҷумҳуриявӣ ва стратегӣ, ки номгўи онҳоро Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ намудааст, аз ҷониби мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи меъморӣ ва шаҳрсозӣ дода мешавад. Иҷозат барои оғоз намудани корҳои сохтмонии дигар объектҳо аз ҷониби мақомоти маҳаллии меъморӣ ва шаҳрсозӣ бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дода мешавад.

Барои оғоз намудани корҳои сохтмонӣ оид ба объекти мушаххас бо нишон додани муҳлати давомнокии сохтмони ин объект иҷозат дода мешавад.

Аз руйи талаботи банди 5-и қарори зикргардидаи Пленуми Суди Олӣ -ариза (аризаи даъвогӣ) дар бораи эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона ба суди ҷойгиршавии сохтмони худсарона пешниҳод карда мешавад (моддаи 32-и КММ);

— боҷи давлатии ариза (аризаи даъвогӣ) дар бораи эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона бо дарназардошти арзиши воқеии сохтмони худсарона  пардохта  мешавад;

— нисбати ариза (аризаи даъвогӣ) дар бораи эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона мўҳлати даъво татбиқ намегардад.

Судя ҳангоми омодасозии парванда аз рўи ариза (аризаи даъвогӣ) дар бораи эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона аризадиҳандаро оид ба моҳияти талаботи пешниҳоднамудааш пурсида, агар зарур бошад ба ў пешниҳод мекунад, ки дар мўҳлатҳои муайян далелҳоро ба суд супорад.

Ба қатори чунин далелҳо ҳуҷҷатҳои зерин дохил шуда метавонанд:

— маълумотномаи (хулосаи техникии) корхонаи фаръии бақайдгирии техникӣ ё мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар хусуси сохтмони худсарона будани манзили истиқоматӣ ё иншоот;

— шиносномаи техникии сохтмони  худсаронаи  манзили истиқоматӣ ё иншоот;

— сертификати ҳуқуқи истифодабарии замин;

— ҳуҷҷатҳои ҳуқуқмуайянкунанда оид ба он ки қитъаи замини дар он сохтмони худсарона бунёд гардидааст, мутобиқи тартиби муқарраргардидаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ин шахс барои бунёди ҳамин намуди иморат дода шудааст;

— далелҳои боэътимоде, ки сохтмон аз ҷониби шахси аризадиҳанда (даъвогар) бунёд ва ба итмом расонида шудааст;

— хулосаҳои мақоми ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин, мақомоти маҳаллии меъморӣ ва шаҳрсозӣ, ҳифзи муҳити зист ва дигар мақомотҳои дахлдор (зиддисўхторӣ, экологӣ, шабакаи барқӣ, обу корезӣ, алоқа) бобати дар ҳолатҳои дахлдори техникӣ буда, ба талаботи санитарию эпидемологӣ, зиддисўхторӣ, экологӣ, меъморию эстетикӣ қарор доштани сохтмони худсарона, инчунин ҳуқуқ ва манфиатҳои қонунан ҳифзшавандаи дигар шахсонро вайрон накардани ин сохтмон, ё ба ҳаёт ва саломатии онҳо ё бехатарии иншооти дар атрофи ин сохтмон ҷойгиршуда таҳдид нанамудани он, ки ба тариқи дахлдор тартиб дода шуда пешниҳод гардидаанд.

Зимни омодасозии парванда ба муҳокимаи судӣ, судя бояд масъалаи ба парванда ҳамроҳ шудани намояндагони Мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, Мақомоти ваколатдори давлатии батанзимдарории муносибатҳои вобаста ба замин ва сохторҳои маҳаллии он, корхонаи фаръии бақайдгирии техникӣ ва дигар шахсони манфиатдорро  ҳал намояд.

Инчунин, судя ҳангоми муайян кардани мавҷудияти дигар шахсони ба балоғатрасида, ки дар бунёди сохтмони худсарона иштирок кардаанд ё якҷоя зиндагӣ доранд, бояд масъалаи ба парванда ҳамроҳ шудани шахсони мазкурро низ ҳал намояд (моддаи 153-и КММ).

Ҳангоми мавҷуд набудани дигар шахсоне, ки ҳуқуқи моликиятро нисбат ба сохтмони худсарона мавриди баҳс қарор медиҳанд ва мавҷуд набудани баҳс оиди чунин ҳуқуқ, парвандаҳои мазкур бо тартиби мурофиаи махсус баррасӣ мегарданд, агар ҳангоми пешниҳоди ариза ё баррасии парванда бо тартиби мурофиаи махсус оид ба ҳуқуқ, тобеияти судӣ баҳс ба миён ояд, суд дар хусуси баррасӣ накардани ариза таъинот мебарорад, ки дар он ҳуқуқи аризадиҳанда ва дигар шахсони манфиатдор ҷиҳати ҳалли баҳс бо тартиби мурофиаи даъво тавзеҳ дода мешавад (қисми 3 моддаи 268-и  КММ).

Суд, судяҳо бояд дарназар дошта бошанд, ки мавриди баррасӣ ва ҳалли парванда дар бораи эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона ҳолатҳои зерини аҳамияти  ҳуқуқидошта:

— мувофиқат кардан ё накардани сохтмон ба талаботи лоиҳа, агар чунин лоиҳа вуҷуд дошта бошад;

— ҳангоми сохтмон ба нақшагирӣ ва ободонии маҳал, нигоҳдории қитъаҳои ҳамҳудуд,  меъёрҳою қоидаҳои зидди сўхтор ва ғайра риоя гардидаанд ё не;

— қитъаи замине, ки дар он сохтмони  худсарона бунёд шудааст дар асоси кадом ҳуҷҷатҳо ба аризадиҳанда  (даъвогар) тааллуқ доранд  ва ғайраҳоро муайян намоянд.

Ҳамзамон, дар ҳолатҳои зарурӣ ҷиҳати тавзеҳи масъалаҳои ҳангоми баррасии парванда  бамиёномада, ки донишҳои махсусро дар соҳаи илм, санъат, техника ё касбҳои мухталиф тақозо мекунад, суд бо ташаббуси худ ё тибқи дархости  тарафҳо ё дигар шахсони иштирокчии парванда экспертиза ва барои гузаронидани он коршиноси судиро таъин намуда, дар ин бора таъинот қабул мекунад (қисми 1-и моддаи 82 КММ).

Агар муайян гардад, ки шахси фавтида дар давраи қайди ҳаёт буданаш дар қитъаи замини ба ў мутобиқи тартиби пешбининамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон барои чунин мақсад додашуда сохтмони худсарона бунёд намудааст, он гоҳ масъала ҷиҳати эътироф намудани ҳуқуқи моликият ба чунин сохтмон аз тарафи суд дар асоси аризаи (аризаи даъвогии) шахсони манфиатдор бо тартиби муайяннамудаи боби 28 КММ, ки муқаррар намудани ҳолатҳои дорои аҳамияти ҳуқуқиро ба танзим медарорад баррасӣ ва ҳалли карда мешавад.

Суд, судяҳо бояд дарназар дошта бошанд, ки моддаҳои 338 ва 338^1-и КҶ ҷавобгарии ҷиноятиро барои худсарона ишғол намудани қитъаи  замин, сохтмони худсарона дар қитъаи замини худсарона ишғол намуда, ғайриқонунӣ додани қитъаи замин пешбинӣ кардаанд, аз ин рў, ҳангоми қабули ариза (аризаи даъвогӣ) дар бораи эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона ё агар парванда мавриди баррасии  судӣ қарор дошта бошад, бояд масъалаи вуҷуд доштан ё надоштани парвандаи ҷиноятӣ нисбати аризадиҳанда муайян намуда, вобаста ба натиҷаи баррасии парвандаи ҷиноятӣ (қарори мақомоти таъқиби ҷиноятӣ бинобар гузаштани мўҳлати ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашидан, қабули санади авф, санади судӣ ва ғайраҳо) қарори дахлдори қонунию асоснок қабул гардидааст ё не мавриди санҷиш қарор диҳанд.

Дар қисми хулосавии ҳалнома бояд суроға (маҳалли ҷойгиршавии сохтмони худсарона, номгўй ва таъиноти он, масоҳати умумӣ аз ҷумла, масоҳати зери сохтмон, масоҳати зист, андозаи ҳуҷраҳои он, иншоотҳои ёрирасон, масоҳати қитъаи замине, ки дар он иншоотҳо бунёд шудаанд ва ғайраҳо  нишон дода шаванд.

Мувофиқи Мактуби Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 19-уми апрели соли 2021 №510-16\1-18 барраси парвандаҳои мадани оид ба эътирофи ҳуқуқи моликият ба сохтмони худсарона  мувақатан манъ карда шудааст.

Судяи суди ноҳияи

Спитамени вилояти Суғд                               Муҳидинзода Т.Қ.